Το φάντασμα του Τομ Τζόουντ πάνω από την Ευρώπη

 

 

Άνθρωποι περπατούν δίπλα στις γραμμές του τρένου

Σε μια κατεύθυνση χωρίς επιστροφή

Οι μοτοσυκλέτες των αστυνομικών περνούν πάνω από τη γέφυρα

Ζεστή σούπα στη φωτιά κάτω απ τη γέφυρα

Το καταφύγιο απλώνεται πρόχειρα στη γωνία

Καλός ήρθατε στη νέα τάξη πραγμάτων

Οικογένειες κοιμούνται σ’ αμάξια στα νοτιοδυτικά

χωρίς ησυχία και ξεκούραση, χωρίς σπίτι και δουλειά

Ο δρόμος ζωντανεύει απόψε

Μα όλοι γνωρίζουν καλά που καταλήγει

Κάθομαι εδώ κάτω στο φέγγος της φωτιάς

Ψάχνοντας το Φάντασμα του Τομ Τζόουντ

Από τον σάκο του τραβά ένα βιβλίο με προσευχές

Ο ιεροκήρυκας ανάβει μια γόπα και παίρνει μια ρουφηξιά

Περιμένοντας τον καιρό που οι τελευταίοι θα γίνουν πρώτοι και οι πρώτοι τελευταίοι

Ξαπλωμένος σ’ ένα χαρτόκουτο στην υπόγεια διάβαση

κρατώντας ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή για την γη της επαγγελίας.

Έχεις μια τρύπα στην κοιλιά σου και ένα όπλο στο χέρι σου

Έχεις για προσκεφάλι το σκληρό του βράχου

για λουτρό τα υδραγωγεία της πόλης

Ο δρόμος ζωντανεύει απόψε

Μα όλοι γνωρίζουν καλά που καταλήγει

Κάθομαι εδώ κάτω στο φέγγος της φωτιάς

Ψάχνοντας το Φάντασμα του Τομ Τζόουντ

Και ο Τομ είπε: ‘’ Μάνα όποτε ένας μπάτσος χτυπά κάποιον

Όποτε ένα νεογέννητο παιδί κλαίει πεινασμένο

Όποτε υπάρχει συμπλοκή κατά του αίματος και μίσος στον αέρα

Αναζήτησε με μάνα θα με βρεις εκεί

Όταν κάποιος παλεύει για να σταθεί,

Όταν κάποιος αναζητά μια αξιοπρεπή δουλειά ή ένα χέρι βοηθείας

Όταν κάποιος αγωνίζεται να είναι ελεύθερος

Κοίτα στα μάτια του μάννα θα με βρεις εκεί’’

Ο δρόμος ζωντανεύει απόψε

Μα όλοι γνωρίζουν καλά που καταλήγει

Κάθομαι εδώ κάτω στο φέγγος της φωτιάς

Ψάχνοντας το Φάντασμα του Τομ Τζόουντ

(Bruce Springsteen, The Ghost Of Tom Joad, από τον ομώνυμο δίσκο, 1995.

Η προτελευταία στροφή αποτελεί παράφραση του διάσημου λόγου του Τζόουντ πριν την αναχώρησή του, στο τέλος του μυθιστορήματος ‘’τα σταφύλια της οργής’’ )

 

Ο Τομ Τζόουντ είναι ο πρωταγωνιστής στα ΄΄ Σταφύλια της οργής’’ του Τζον Στάινμπεκ. Πέρα από εμβληματικό χαρακτήρα του μυθιστορήματος, ο Τζόουντ αποτελεί ταυτόχρονα- μέσα από τη σταδιακή ωρίμανση του από σελίδα σε σελίδα αλλά κυρίως λόγω της τελικής του επιλογής και στάσης - και ενσάρκωση του νοήματος του βιβλίου. 

 

Τα ‘’σταφύλια της οργής’’, έγιναν ταινία από τον Τζον Φορντ, έναν μόλις χρόνο μετά την έκδοσή τους. Η ιστορία της οικογένειας των Τζόουντ, τραγουδήθηκε από τον φολκ τραγουδιστή Woody Guthrie, ως αρχετυπική περίπτωση που περιγράφει τα βάσανα των φτωχών της Αμερικής και ταυτόχρονα ως αντίδραση απέναντι στην αδικία. 

 

Όταν ο Bruce Springsteen τραγουδούσε για το φάντασμα του Τομ Τζόουντ το 1995 , δεν είχε σαν πρόθεση να μιλήσει απλά για έναν λαϊκό ήρωα, αλλά περισσότερο να συνδέσει τον πόνο δύο εποχών και παρουσιάζοντάς τον Τζόουντ ως πρότυπο, να προβάλλει την συνέχεια αλλά και την επιτακτική επικαιρότητα της στάσης του.

Η ιστορία των Τζόουντ, είναι η ιστορία του ξεριζώματος και της περιπλάνησης για την επιβίωση. Η κρίση της δεκαετίας του ’30, οι άνεμοι σκόνης που σαρώνουν τις σοδειές, ο εκμοντερνισμός των μέσων καλλιέργειας αλλά κυρίως η απληστία των τραπεζών, αναγκάζουν την οικογένεια να εγκαταλείψει το σπίτι της στην Οκλαχόμα, να τραβήξει δυτικά μέσω του (θρυλικού πλέον) αυτοκινητοδρόμου 66, να αναζητήσει την τύχη της στην γη της επαγγελίας. 

Φτάνοντας στην εύφορη Καλιφόρνια, οι Τζόουντ μαθαίνουν από τι υλικά είναι φτιαγμένος ο παράδεισος: άθλιες συνθήκες διαβίωσης στους εργατικούς καταυλισμούς, ανεργία, εκμετάλλευση, υποσιτισμός και ξυλοδαρμοί, σε μια κρίση που μεταφράζει το κάθε ανθρώπινο δικαίωμα σε πολυτέλεια.

Μέσα από μια σειρά ματωμένων γεγονότων, ο Τζόουντ θα συνειδητοποιήσει τη σημασία της αλληλεγγύης και της επιθετικής στάσης απέναντι στην αδικία. Κυνηγημένος από την τύχη των πολλών, θα γίνει υπερασπιστής των αδικημένων, και οργανωτής της αντίδρασής τους.

 

Η πολιτική - τόσο στο βιβλίο του τότε, όσο και στην πραγματικότητα του σήμερα- παρουσιάζετε κυρίως ως ένας τρόπος που ρυθμίζει αριθμούς, παραμέτρους και διαδικασίες. Το ανθρώπινο απουσιάζει. Ο Στάιμπεκ, ξεπερνά την καταγραφή του ντοκουμέντου και εμβαθύνει στην λογοτεχνικότητα των χαρακτήρων και των δεσμών. Με τον τρόπο αυτό, μας παρουσιάζει την ανθρώπινη διάσταση της πολιτικής.

 

Οι ξεριζωμένοι γίνονται φορείς των επιπτώσεων της κρίσης. Βιώνουν την πολιτική χωρίς να μπορούν να την περιγράψουν. Την καταλαβαίνουν αποκλειστικά στον πόνο και την αναπνοή. Μέσα από τον απλό λόγο των εργατών, ο συγγραφέας φτάνει στον ριζοσπαστισμό του αυτονόητου.

 

 Οι έννοιες της ιδιοκτησίας, της δουλειάς και της εκμετάλλευσης περνούν μέσα από το ανθρώπινο των χαρακτήρων. Η απλότητα στην έντασή της, γίνεται το αμείλικτο κομμάτι του επιχειρήματος. Η επιστροφή από τον αριθμό στο αίμα, γίνεται υπόθεση επιτακτική.

Η Αμερική του 1995 (και πολύ περισσότερο αυτή της τραπεζικής κρίσης του 2008) δεν διαφέρει σε πολλά από αυτή της δεκαετίας του 30. Καραβάνια νεόπτωχων γεμίζουν και πάλι τον αυτοκινητόδρομο 66. Κατά μήκος του, οι μικρές πόλεις ερημώνουν. Στις πεδιάδες του Σαλίνας, Μεξικάνοι μετανάστες έχουν πάρει την θέση των εσωτερικών μεταναστών στη συγκομιδή του καρπού, στο μοίρασμα της αδικίας.

 

 Στην άλλη μεριά του ωκεανού, η Ευρώπη της κρίσης γίνεται η νέα εύφορη ερημιά. Νέοι άνεργοι, φτωχοί και μετανάστες συνωστίζονται σε έναν καταυλισμό που τους αποκλείει. Δίπλα στην φωτιά, το φάντασμα του Τομ Τζόουντ, μιλά το παλαιό τραγούδι. Της αδικίας, της οργής, της αλληλεγγύης.

(στο περιοδικό διαβάζω)

Πηγή: groucho marxism